مس یکی از مهم ترین فلزات است و بعد از آهن و آلومینیوم سومین فلز پرمصرف در جهان محسوب می شود. از آنجا که این فلز یکی از مولفه های ضروری در صنایع ساختمان، خودرو و انرژی های تجدیدپذیر به شمار می رود، همواره تقاضای بالایی برای آن وجود دارد. در این مقاله به معرفی کارخانه های مس در ایران میپردازیم.

صنعت مس در ایران

صنعت مس از جمله صنایع مهم و کاربردی در کشور به‌شمار می‌رود که از گذشته تاکنون مورد توجه صنعتگران بوه است. در حال حاضر در جهان مس جزو یکی از سه فلز اساسی قلمداد می شود و میانگین مصرف مس در دنیا به ازای هر فرد به ۳.۲ کیلوگرم رسیده است.
در ایران نیز طی یک سده گذشته و پس از کشف نخستین معادن، مس مورد توجه قرار گرفته است. کاربرد مس در صنایع مختلف و کشف معادن بز‌رگ سرچشمه در استان کرمان موجب تاسیس کارخانه‌های مختلف در زمینه تولید مس شد، به گونه‌ای که با گسترش فعالیت این کارخانه ها مجلس قانونگذاری کشور صنعت مس را یک صنعت ملی تلقی کرد و در این راستا قوانین خاصی برای آن تدوین کرد.
تاریخ استفاده از فلز مس در زندگی ایرانیان به هزاره پنجم پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. با بررسی موقعیت جغرافیایی و تاریخچه زندگی بشر در مناطقی مثل تپه های زاغه، تپه سیلک و تل ابلیس، کشف مس و استخراج آن، نخستین بار از این مناطق شروع شده است. از این رو آغاز استفاده از فلز سرخ در ایران به دوره‌های پیش از اسلام باز می‌گردد، هرچند بیشترین رشد و توسعه صنعت مس در ایران مربوط به دوره های سلجوقی و صفویه است.

ذخایر مس

بر اساس اعلام سازمانهای بین المللی (USGS -2018) مجموع ذخایر قطعی مس جهان حدود ۷۹۰ میلیون تن است که عمده آن در کشور شیلی قرار دارد. در سال ۲۰۱۸ ذخایر قطعی مس شیلی ۱۷۰ میلیون تن عنوان شده است. پس از شیلی، استرالیا و پرو به ترتیب با ۸۸ میلیون و ۸۱ میلیون تن در رتبه دوم و سوم قرار دارند. مکزیک و آمریکا با ۴۶ و ۴۵ میلیون تن در مقام های بعدی قرار دارند. ایران با حدود ۲۰ میلیون تن ذخیره قطعی، سهم ۴ درصدی از ذخایر دنیا را در بر می گیرد.
در حال حاضر ایران با دارا بودن ۳۶.۵ میلیون تن ذخیره مس معادل ۴.۲ درصد مس جهان، رتبه هفتم در دنیا را به خود اختصاص داده است. معدن سرچشمه در رتبه ۲۹، مس سونگون در رتبه ۷۶ و مس میدوک در رتبه ۱۱۴، جزو معادن بزرگ در حوزه مس به ‌شمار می‌روند. همچنین شرکت ملی مس ایران قادر است در بین ۱۰ شرکت نخست تولیدکننده مس در جهان قرار بگیرد.
۹۸ درصد ذخایر مس کشور در دو استان کرمان و آذربایجان شرقی قرار گرفته است و سایر استانها تنها ۱ درصد از ذخایر مس کشور را دربر می گیرند، بدین ترتیب سهم استان کرمان و آذربایجان شرقی به ترتیب ۶۴ و ۳۴ درصد برآورد شده است. در ادامه نام شرکت های فعال در زمینه تولید مس ذکر می شود:

کارخانه مس سرچشمه

معدن مس سرچشمه در ۱۶۰ کیلومتری جنوب غرب کرمان و ۵۰ کیلومتری جنوب رفسنجان قرار دارد. ارتفاع این ناحیه از سطح دریا به طور متوسط ۲۶۰۰ متر و بلند ترین نقطه آن ۳ هزار متر است. کانسار معدن مس سرچشمه از نوع پُرفیری است. این معدن، یکی از بزرگترین معادن روباز جهان به شمار می‫رود. اکتشافات اولیه و تفصیلی معدن مس سرچشمه در سال ۱۳۵۲ صورت گرفته است. با توجه به آخرین ارزیابی های زمین شناسی و بر اساس عیار حد (Cut off) 2/0 درصد، مجموع ذخایر قابل برداشت معدنی(mineable ) این معدن، برابر با ۱۲۰۰ میلیون تن و با عیار ۶/۰ درصد مس است.‬
تاریخ راه اندازی کارخانجات و واحدهای مختلف مس سرچشمه

کارخانه مس سونگون

این معدن در استان آذربایجان شرقی در ۱۳۰ کیلومتری شمال تبریز و ۳۰ کیلومتری شهرستان ورزقان در یک ناحیه کوهستانی قرار دارد. بر اساس آخرین ارزیابی های زمین شناسی، مجموع ذخایر قابل برداشت معدنی این معدن با عیار حد ۲/۰ درصد بیش از ۱۰۰۰ میلیون تن با عیار ۵۸/۰ درصد مس است.
خط تولید در این معدن شامل معدن مس سونگون، کارخانه های تغلیظ یک و دو و کارخانه مولیبدن است.
تاریخ راه اندازی واحدهای مختلف مس سونگون

معدن مس میدوک

معدن مس میدوک در فاصله ۴۲ کیلومتری شمال شرق شهرستان شهر بابک و ۱۳۲ کیلومتری شمال غرب معدن مس سرچشمه قرار دارد. براساس آخرین ارزیابی مجموع ذخایر قابل برداشت معدنی((Mineable این معدن با عیار حد ۲/۰درصد برابر با ۴۱۸ میلیون تن با عیار ۵۹/۰درصد مس است. ارزیابی های انجام یافته نشان می‌دهد که بعلت عمیق شدن معدن، برداشت ذخایر موجود آن درسالیان آتی بصورت استخراج زیر زمینی خواهد بود و معدن همانند بسیاری از معادن دنیا درمراحلی با این متد به حیات خود ادامه خواهد داد. واحدهای مس میدوک عبارتند از: معدن مس میدوک، کارخانه تغلیظ مس میدوک و کارخانه لیچینگ.