آلومینیوم در صنعت برای تولید میلیون ها محصول مختلف به کار می رود و در جهان اقتصاد، عنصر بسیار مهمی است. اجزای سازه هایی که از آلومینیوم ساخته می شوند، در صنعت هوانوردی و سایر مراحل حمل و نقل بسیار مهم هستند. همچنین در سازه هایی که در آن ها وزن پایداری و مقاومت لازم هستند، وجود این عنصر اهمیت زیادی دارد.از آنجای که صنعت آلومینیوم در ایران، یک صنعت استراتژیک به شمار می‌رود. ما در این مقاله به معرفی این صنعت و کارخانه های فعال در زمینه تولید آلومینیوم در ایران می پردازیم.

صنعت آلومینیوم در ایران

یکی از شاخص‌های توسعه صنعتی در هر کشوری، تولید و میزان مصرف آلومینیوم است. صنعت آلومینیوم در ایران این ظرفیت را دارد که به یکی از نقش آفرینان این بازار در جهان تبدیل شود. صنعت آلومینیوم در ایران، یک صنعت استراتژیک به شمار می‌رود. ایران هجدهمین تولیدکننده آلومینیوم در جهان است.
در حال حاضر ۴ واحد مهم و بزرگ در ایران مشغول تولید آلومینیوم هستند.  ظرفیت فعلی تولید این واحدها در ایران مجموع ظرفیت تولید شمش آلومینیوم را به بیش از ۷۵۰ هزار تن رسانده‌اند. در ادامه به معرفی این واحد ها می پردازیم.

کارخانه آلومینیوم ایران (ایرالکو)

کارخانه آلومینیوم ایران (ايرالكو) به عنوان نخستین و قدیمی ترین توليدكننده شمش‌هاي آلومينيوم در ايران است. این شرکت در زميني به مساحت ۲۳۲هكتار در كيلومتر ۵ جاده اراك تهران قرار دارد. موضوع تأسيس كارخانه ايرالكو در سال ۱۳۴۶ به تصويب هيأت دولت رسيد. اقدامات مربوط به نصب تأسيسات و ساختمان از سال ۱۳۴۷آغاز شد. در سال ۱۳۵۱ با دو خط توليد و ظرفيت ۴۵ هزار تن در سال مورد بهره برداري قرار گرفت.

بعد از پيروزي انقلاب اسلامي و افزودن سه خط ديگر به فرآیند توليد، ظرفيت توليد آلومينيوم اوليه به ۱۲۰هزار تن در سال رسيد كه شامل انواع شمش ها به صورت تي‌بار، هزار پوندي ، آلياژهاي ريخته‌گري، بيلت، اسلب و… است. متعاقبا و به منظور رعايت مسائل زيست محيطي كلنگ احداث كارخانه توليد آلومينيوم با فناوری ۲۰۰ كيلوآمپر در سال ۱۳۸۱ به زمين زده شد و در سال ۱۳۸۶ به بهره‌برداري رسيد.
ظرفيت توليد شركت آلومينيوم ايران در حال حاضر و با احتساب خروج خطوط ۱ و ۲ كارگاه قديم  ۱۷۵هزار تن در سال است. حدود ۱۱ هزار كارخانه و كارگاه با بيش از ۲۵۰هزار نفر در صنايع وابسته به آلومينيوم اشتغال دارند.

کارخانه آلومینیوم المهدی-هرمزآل

کارخانه آلومینیوم المهدی- هرمزآل با ظرفیت ۲۳۰ هزار تن بزرگترین تولیدکننده شمش آلومینیوم در ایران است. این واحد در تیر ماه ۱۳۶۹با هدف تولید سالانه ۳۳۰ هزار تن شمش آلومینیوم در سه فاز و در منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس در ۱۸ کیلومتری غرب شهر بندرعباس تاسیس شد.
در سال ۱۳۷۶ بخشی از فاز یک مجتمع با ۶ دیگ راه‌اندازی شد و به تدریج تعداد ۱۲۰ دیگ دیگر این واحد راه‌اندازی شد، به طوری که تا پایان سال ۱۳۸۱ ظرفیت تولید به ۵۵ هزار تن رسید. تعداد ۱۲۰ دیگ فاز تکمیلی طی سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ ساخته و راه اندازی شد و در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ مجتمع به ظرفیت اسمی پیش‌بینی شده ۱۱۰ هزار تن دست پیدا کرد.

مجتمع آلومینیوم جنوب (سالکو)

شرکت مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب (سالکو) در سال ۲۰۰۳ میلادی در راستای اهداف توسعه صنایع انرژی‌بر و با هدف صادرات با ظرفیت تقریبی یک میلیون تن در سال در سه فاز جداگانه تاسیس و در ژانویه سال ۲۰۱۵ میلادی عملیات اجرایی آن آغاز شد. ۵۱ درصد از سهام این شرکت متعلق به شرکت سرمایه گذاری غدیر و ۴۹ درصد آن متعلق به سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) است. این طرح در منطقه ویژه صنایع انرژی‌بر لامرد قرار دارد.
سالکو با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن در اردیبهشت سال ۱۳۹۹ وارد مدار تولید شد. فاز نخست این طرح در زمینی به مساحت ۹۰ هکتار اجرا شده است. در حال حاضر افزون بر ۷۰۰ نفر به صورت مستقیم در آن مشغول به فعالیت هستند.
گفتنی است که محصولات این مجتمع در صنایع بسته‌بندی، صنایع خودرویی، صنایع ساختمانی، صنایع کابل و مفتول‌سازی و صنایع هوا و فضا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چشم‌انداز این شرکت تبدیل شدن به بزرگترین تولیدکننده آلومینیوم در کشور و قرار گرفتن در جمع چهار تولیدکننده برتر آلومینیوم در خاورمیانه از طریق توسعه ظرفیت تولید آلومینیوم جهت ایجاد ارزش افزوده در بخش انرژی و دسترسی به بازارهای صادراتی است.

کارخانه آلومینای جاجرم

کارخانه آلومینای جاجرم در استان خراسان شمالی و در شهرستان جاجرم، کیلومتر ۷ جاده سنخواست واقع شده است. مساحت کلی این مجتمع ۴۰۰ هکتار و مساحت بخش صنعتی آن ۷۵ هکتار است. در این کارخانه به‌صورت مستقیم دو هزار نفر و به‌صورت غیرمستقیم سه هزار نفر مشغول به کار هستند.
کارخانه آلومینا جاجرم، سالانه ۲۴۰ تا ۲۶۰ هزار تن پودر آلومینا تولید می‌کند که این امر خوراک تولید ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تن شمش آلومینیومی است. این ماده در پلیمرها به عنوان پرکننده‌ پلی استرها و رزین های اپوکسی مورد استفاده قرار می گیرد.
همچنین هیدروکسید آلومینیوم در تولید بسیاری از ترکیبات آلومینیوم نظیر فلوئورید آلومینیوم، کریولیت مصنوعی، آلومینات سدیم و سولفات آلومینیوم مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر این، از هیدروکسید آلومینیوم نیز برای تولید فرآورده های نسوز، مواد ساینده، سرامیک، شیشه، لعاب فلز و الکتروکوراندوم نیز استفاده می شود. تولید آلومینا از بوکسیت رایج‌ترین روش تولید آلومینیوم است.