بررسی صنعت روی در ایران

 

بررسی صنعت روی در ایران و دیگر کشورهای جهان را در این مقاله بررسی می کنیم. ایران چهارمین تولیدكننده بزرگ ماده معدنی سرب و روی در آسیا بعد از چین ، قزاقستان و هند می باشد. همچنین از نظر تولید شمش روی جایگاه ششم را در آسیا دارا می باشد. با احداث کارنجات یکصد هزار تنی شمش روی در زنجان ، ایران نقش بارزی را در بازارهای جهانی ایفا خواهد نمود.

معدن مهدی آباد نیز با ۲۰ میلیون تن ذخیره ، یکی از کم نظیرترین معادن سرب و روی در جهان به جهت ذخیره معدنی اکسیده و سولفوره می باشد. اما دیلی پایین بودن عیار خاک آنکه حدود ۵ تا ۶ درصد است ، استفاده از آن برای تولیدکنندگان صرفه اقتصادی ندارد.

معدن انگوران نیز منابع کافی را برای فعالیت در صنعت روی دارا است و با توجه به عیار بالای فلز آن ، از معادن کمیاب جهان است. بعد از مهدی آباد و انگوران ، معادن عمارت ، کوشک و گوش فیل بزرگترین معادن سرب و روی ایران هستند.

کانسارهای روی ایران در چند کمربند مهم واقع شده اند. کمربند های یزد ، گلپایگان ، طبس ، نای بند ، انارک ، و آذربایجان از آن جمله هستند. از مهم ترین کانسارها نیز معدن سرب و روی انگوران ، ایرانکوه و کوشک است.

در حال حاضر اکثر واحد های تولید روی کشور به دلیل عدم دسترسی به میزان خاک مورد نیاز با عیار مناسب، کمتر از ظرفیت اسمی خود در حال فعالیت هستند. در واقع با توجه به میزان استخراج خاک روی از معدن انگوران که تنها ۳۰% از خوراک واحدهای هیدرومتالورژی را تامین می کند و مابقی معادن داخل کشور نیز حدود ۲۰% الی ۳۰% احتیاج واحد های تولیدی را تامین می کند.

 

معادن مهم سرب و روی در ایران

• انگوران زنجان
• نخلک اصفهان
• مهدی آباد یزد
• کوشک بافق
• آهنگران ملایر

به جز ۲ معدن از معادن فعال کشور،‌ بقیه معادن توسط بخش خصوصی و تعاونی مورد بهره‌برداری قرار دارد.

 

مشخصات مهم‌ترین معادن سرب و روی ایران

نام معدن	ذخیره قطعی ( هزار تن )	ذخیره احتمالی ( هزار تن )	متوسط عیار
معدن سرب و روی انگوران	۹۰۰۰	۱۳۰۰۰	۲۵-۳۰
معدن سرب و روی ایرانکده	۷۰۰۰	۱۰۰۰۰	۱۱
معدن سرب و روی کوشک بافق	۱۸۰۰	۳۰۰۰	۱۵
معدن عمارت	۷۰۰	۷۰۰۰	۸
معدن مهدی آباد	۴۵۰۰۰	۱۴۰۰۰۰	۹
معدن منصور آباد	۲۴۰	۵۰۰	۱۴
معدن صالح پیغمبر	۲۶۰	۱۲۰۰	۵
معدن نماد	۵۰۰	۱۰۰۰	۵
معدن شاهین	۶۰	۲۸۵	۱۸
معدن کوه سرمد	۷۴۰	–	۸
جمع	۶۵۳۰۰	۱۷۵۹۸۵	–

معدن انگوران

معدن سرب و روی انگوران و کارخانه تولید سرب و روی انگوران در شهرستان ماهنشان استان زنجان ، بزرگترین تولید کننده سرب و روی ایران و بزرگترین معدن سرب و روی خاورمیانه است. مالک معدن سرب و روی انگوران شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران و کارخانه تولید سرب و روی دندی شرکت کالسیمین است. تعداد شاغلین مجتمع معدنی انگوران به طور متوسط ۵۰۰ نفر می باشد. با احتساب استخراج سالانه یک میلیون تن ماده معدنی عمر باقی مانده معدن انگوران ۱۲ سال دیگر تمام می شود. از این رو تلاش می شود تا معادن جایگزین کشف شود. این معدن از نظر عیار بالای فلز محتوی، از معادن نادر در جهان است.

 

معدن انگوران

 

معدن مهدی آباد

معدن‌های سرب و روی مهدی آباد در نزدیکی یزد قرار دارند. این معدن با داشتن ذخیره ۳۴۲ میلیون تن سرب و روی بزرگ ترین معدن در نوع خود در جهان به شمار می آید. معدن مهدی آباد یکی از بی نظیرترین معادن سرب و روی در جهان به جهت ذخیره معدنی اکسیده و سولفوره می باشد، که ایجاد کارخانه تولید روی در نزدیکی مهدی آباد گام بزرگی در ارتقاء جایگاه صنعت سرب و روی در ایران خواهد داشت. معدن مهدی آباد به عنوان یک معدن استراتژیک سرب و روی در کشور باید هر چه سریع تر مورد بهره برداری قرار گیرد تا نگرانی های فعالان این حوزه برطرف شود. این معدن ، دومین کانسار بزرگ سرب و روی جهان است.

 

معدن مهدی آباد

 

شرکت های تولیدکننده روی در ایران

• توسعه معادن روی ایران
• کالسیمین
• باما
• معادن بافق
• سرمک
• سوژمیران
• تیران
• صنعتی و معدنی شاهین

این شرکت های با ظرفیت اسمی ۷۰۰ هزار تن تولید کنسانتره روی در ایران فعالیت می کنند.

 

کارخانه های ذوب روی در ایران

کارخانه های بزرگ ذوب و تولید روی در ایران به شرح زیر می باشند:

• ذوب روی زنجان
• ذوب روی دندی
• تولید روی بندر عباس
• ذوب روی احیای قشم
• فرآوری مواد معدنی
• ذوب روی اصفهان
• ذوب روی بافق
• شرکت ملی سرب و روی ایران

همچنین ۴۵ کارخانه کوچکتر نیز در زمینه ی تولید ورق روی و شمش روی با ظرفیت اسمی ۱۸۷ هزار تن در ایران فعال هستند.

 

چالش های صنعت روی در ایران

از مهم ترین چالش های درون بخشی صنعت سرب و روی کشور می توان به چالش تامین پایدار مواد اولیه باکیفیت، چالش ارتقای فناوری و افزایش بهره وری ، مداخلات دولت در قیمت گذاری و نظام عرضه و تقاضا، عدم ساماندهی خریداران مجوزدار از بورس کالا ، مشکلات مربوط به تامین سرمایه در گردش واحدهای معدنی ، فرآوری و صنایع پایین دستی ، صدور بخشنامه ها و دستور العمل های خلق الساعه و غیر کارشناسی بدون مشورت با فعالان بخش خصوصی ، ایجاد موانع صادراتی و مشکلات ایجاد شده در خصوص دپوی فیلتر کیک های صنایع و معادن سرب و روی اشاره کرد.

 

تجزیه و تحلیل ریسک صنعت در ایران

عمده مخاطراتی که عملکرد گروه را می تواند تحت تأثیر قرار دهد به شرح زیر است :

1. عدم واگذاری معدن و به تبع آن مشکلات مربوط به تأمین مواد اولیه ؛
2. نوسان قیمت فلزات تحت تأثیر سبک های تجاری ؛
3. افزایش شدید قیمت حامل های انرژی و به تبع آن سایر نهاده های تولید نظیر اسید ، حقوق و دستمزد ، حمل و نقل و … ؛
4. افزایش تعرف های صادراتی ؛
5. عدم ورود تکنولوژی جدید استحصال فلز روی و سرب تحت تأثیر موانع بین المللی ؛
6. عدم تنوع بخشی در سبد دارایی های گروه ؛
7. ایجاد موانع برای صادرات محصولات گروه ؛
8. نوسان نرخ ارز ؛

راهکارهای ارتقای جایگاه زنجیره ارزش سرب و روی در ایران

1. خودداری دولت از مداخله غیراصولی در مکانیزم های عرضه و تقاضا
2. رفع موانع صادراتی و تامین پایدار نیاز داخلی به سرب و روی
3. تامین مالی و حمایت از طرح‌های اکتشافی سرب و روی در نقاط امیدبخش
4. همگرایی بیشتر بخش خصوصی و دولتی

در زیر به تحلیل موارد بالا می پردازیم.

 

۱- خودداری دولت از مداخله غیراصولی در مکانیزم های عرضه و تقاضا

با توجه به بالا بودن سطح مداخله دولت در مکانیزم های عرضه و تقاضا در زنجیره ارزش سرب و روی کشور، چالش های متعددی برای تولیدکنندگان ایجاد شده است. الزام تولیدکنندگان به عرضه محصولات خود در بورس کالا با قیمت دستوری بدون فراهم کردن زیرساخت ها و رصد مستمر شرایط مصرف کنندگان سرب و روی کشور، نتیجه ای جز رونق واسطه گری در زنجیره تولید نداشته است.

به نظر می رسد در حال حاضر زیرساخت ها و شرایط لازم برای الزام تولیدکنندگان سرب و روی برای عرضه محصولات در بورس کالا وجود ندارد، زیرا تعداد زیادی از صنایع پایین دستی مصرف کننده شمش روی در بورس کالا پذیرفته نشده اند و نیاز است تا با همفکری و همکاری تشکل های تخصصی این حوزه، نسبت به ساماندهی خریداران از بورس کالا از طریق تشکیل تعاونی های توزیعی یا سهمیه بندی براساس توافق تولیدکنندگان و صنایع پایین دستی با نظارت دولت اقدام شود. هرگونه قیمت گذاری دستوری توسط دولت نیز موجب تشدید واسطه گری و کاهش تمایل تولیدکنندگان به عرضه محصولات خود در بورس کالا می شود و دولت موظف است براساس ماده (۱۸) قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید و همچنین بند «الف» ماده (۳۵) قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، قیمت گذاری کالاهای پذیرفته شده در بورس کالا را متوقف کند.

 

۲- رفع موانع صادراتی و تامین پایدار نیاز داخلی به سرب و روی

با توجه به تولید حدود ۲۰۰ هزار تن شمش روی در کشور و مصرف داخلی کمتر از ۴۰ هزار تن، سیاست گذاری برای صادرات این محصول از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. ایجاد هر گونه مانع در برابر صادرات محصولات زنجیره ارزش سرب و روی و تولید مازاد بر نیاز کشور ، موجب کاهش قابل توجه حاشیه سود تولیدکنندگان و از دست رفتن بازارهای صادراتی به ویژه در شرایط تحریم خواهد شد. تشکل های تخصصی صنایع و معادن سرب و روی کشور نیز باید با ایجاد اعتماد متقابل میان دولت و بخش خصوصی نسبت به مدیریت تامین نیاز داخل کشور به سرب و روی اقدام کنند.

 

۳- تامین مالی و حمایت از طرح‌های اکتشافی سرب و روی در نقاط  امیدبخش

با توجه به اینکه تامین پایدار منابع معدنی یکی از مهم ترین چالش های صنعت سرب و روی کشور است، در اولویت قرار دادن اکتشافات منابع معدنی به ویژه در نقاط امیدبخش به صورت اکتشافات عمقی از ضروریات توسعه صنعت سرب و روی کشور است. خودداری دولت از مداخلات غیراصولی در نظام عرضه و تقاضا و رفع موانع صادراتی، می تواند انگیزه تولیدکنندگان صنایع و معادن سرب و روی را برای تشکیل کنسرسیوم و سرمایه گذاری مشترک برای اکتشاف منابع معدنی به ویژه در استان های مستعد بالا ببرد. دولت نیز باید ضمن حمایت از کنسرسیوم های اکتشافی ، با در اختیار قراردادن پهنه های اکتشافی و واگذاری نقاط امیدبخش به بخش خصوصی صلاحیت دار، امکان توسعه اکتشافات معدنی سرب و روی کشور را فراهم کند.

 

۴- همگرایی بیشتر بخش خصوصی و دولتی

خودداری دولت از صدور بخشنامه ها و دستور العمل های خلق الساعه ، مشورت با تشکل های تخصصی و اختصاص زمان تنفس برای ابلاغ و اجرایی شدن بخشنامه ها و دستورالعمل ها می توان گام مهمی در بهبود فضای کسب وکار باشد. همچنین با توجه به شرایط خاص صنایع پایین دستی و مصرف کنندگان عمده سرب و روی ایران ، تعامل تشکل های اقتصادی و دولت ضروری می کند.

 

چشم انداز داخلی روی پس از رفع تحریم ها

سالها دسترسی ایران به فناوریهای نوین با مشکلات زیادی همراه بود و با تعدادی واسطه و دور زدن قوانین تحریم میتوانستیم به بخشی از این فناوریها دست یابیم. امید میرود توافق هسته ای بتواند شرایط را تغییر داده و امکان حضور خریداران معتبر بین المللی را در بخش معدن و صنایع معدنی به ویژه در بخش سرب و روی فراهم کند تا بدین وسیله معادن سرب و روی که هنوز پس از گذشت سالها، اکتشافات خوبی روی آنها انجام نشده در حوزه استخراج و اکتشاف در شرایط مناسب تری به فعالیتهای خود ادامه دهند.

از جمله تاثیراتی که در این حوزه میتوانیم شاهد آن باشیم کاهش هزینه های بازاریابی و فروش محصول به دلیل امکان حضور خریداران معتبر بین المللی در بازار است. امکان گشایش اعتبارات اسنادی ( ال سی )، کاهش ریسک فروش، کاهش هزینه های تسعیر ارز به دلیل امکان استفاده از خدمات بانکی و بازگشایی سوئیفت از دیگر مواردی است که در این بخش با از بین رفتن تحریم ها می توانیم شاهد آن باشیم. 

امکان جذب سرمایه گذار خارجی و حضور آنها در معادن ایران می تواند بسیاری از مشکلات نقدینگی این حوزه را برطرف کند و در این صورت میتوانیم امیدوار باشیم که در سال های آینده پیشرفت های بیشتری در حوزه سرب و روی کشور خواهیم داشت . استفاده از وام های ارزی ( بانک های داخلی و خارجی ) به دلیل تثبیت بازار ارز و به روزرسانی فناوری و قطعات یدکی ( با کیفیت ) مورد نیاز خط تولید از تولیدکنندگان اصلی ، بدون واسطه، در سریعترین زمان ممکن و در نتیجه کاهش قیمت تمام شده و افزایش بازدهی و بهره وری از جمله تاثیراتی است که فضای باز اقتصادی در حوزه سرب و روی برجای خواهد گذاشت.

کاهش هزینه های حمال دریایی به واسطه افزایش رقابت و حضور خطوط معتبر کشتیرانی بین المللی نیز از برنامه های بسیار موثر بر تمامی صنایع معدنی است که امید می رود با عملیاتی شدن حذف تحریم ها شاهد این اتفاقات خوشایند باشیم و با آسودگی خیال بیشتری، پروژه های اقتصادی را به سرانجام برسانیم.

در حوزه استخراج معادن نیز مهم ترین مشکل نبود ماشین آلات معدن کاری نو مانند دامپتراک ، شاول ، بیل های هیدرولیکی و دستگاه های حفاری است که به دلیل بالا بودن قیمت آنها متاسفانه در بیشتر موارد از انواع مستعمل آنها استفاده می شود، که هزینه های زیادی را به سیستم ها تحمیل می کنند. آنچه در پساتحریم برای معادن سرب و روی کشور ما اهمیت دارد این است که در گام نخست باید معادن غیرفعال خود را فعال کنیم.

در این زمینه باید تجدیدنظر اساسی در برنامه های توسعه ای خود انجام دهیم تا معادن ایران جذابیت های لازم را به دست آورد و سرمایه های ایرانی و خارجی جذب کشورهای همسایه نشود. برجام زمانی میتواند برای کشور ایران فرصت به شمار آید که از شرایط به وجود آمده استفاده درستی داشته باشیم زیرا در غیر این صورت این فرصتها ممکن است در آینده برای کشور به تهدید تبدیل شوند.

امید داریم در پسا تحریم معادن سرب و روی ایران بیشتر مورد توجه قرار گیرد و سرمایه گذاری های لازم در این زمینه انجام شود چرا که ما ذخایر خوبی داریم و تنها نیاز داریم از دانش روز دنیا و اطلاعات جهانی برای پیشبرد اهداف خود استفاده کنیم. پس از تحریم امکان ارتباط با سایر کشورها فراهم خواهد شد و در نتیجه بسیاری از مشکلات این حوزه برطرف می شود.

 

بررسی بازار های جهانی ، منطقه ای و داخلی صنعت روی

رونق بازار روی وابستگی بسیاری به رونق تولیدات صنعتی جهان دارد. علاوه بر آن صرفه اقتصادی معادن بزرگ و عیار روی محتوی ماده معدنی نیز بر شرایط عرضه فلز و میزان موجودیها بسیار تأثیرگذار خواهد بود. در بلندمدت اگرچه در غرب ممکن است مصرف فلز روی رشد خیره کنندهای نداشته باشد، اما با توجه به رشد کشورهای شرق آسیا، مصرف این ناحیه به تنهایی موجب خواهد شد که رشد سالانه مصرف روی در جهان تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۶ درصد باشد. با این حال قیمتهای بالای روی در سالهای گذشته که در سال ۲۰۰۶ به اوج خود یعنی به چهار هزار و ۵۸۰ دلار رسید و موجب اشباع بازار شد، سبب میشود که بازار روی تا سال ۲۰۱۷ همچنان با مازاد اندکی رو به رو باشد. میزان تولید روی در سال ۲۰۱۴ ، معادل ۱۳/۳ میلیون تن بوده که نسبت به سال ۲۰۱۳ بدون تغییرباقی مانده است.

در این میان کاهش قابل ملاحظه میزان مصرف در کشورهای عضو OECD ( طی یک دهه گذشته )، موجودی بالای روی تحت تأثیر اشباع تولید در سالیان گذشته، افزایش قیمت روی طی شش سال گذشته در شرایط تثبیت قیمت فولاد ( بخش عمدهای از روی برای گالوانیزه کردن فولاد مصرف میشود ) و در نهایت تلاش سازندگان اتومبیل برای تولید وسایل نقلیه سبکتر که سبب شده تا تولیدکنندگان فولاد گالوانیزه را نیز تحت فشار قرار دهد، به عنوان نقاط ضعف صنعت سرب و روی مطرح گردید.

در حالی صنعت سرب و روی با تهدیدات ذکر شده مواجه است که صرفه اقتصادی در بسیاری از معادن چین، قیمت دو هزار دلاری برای روی است. کاهش استخراج با بسته شدن تعدادی از معادن بزرگ روی که بعید به نظر میرسد با استخراج معادن جدید جبران شود، شکل گرفت. معادن جدیدی در سال جاری میلادی و سال آینده میلادی در کانادا، پرو، بورکینافاسو و عربستان سعودی آغاز به کار خواهند کرد. محتوی فلز استخراجی این معادن نزدیک به ۳۳۸ هزار تن روی است. با این وجود تردیدهایی برای به موقع به بهره برداری رسیدن این طرحها وجود دارد.

 

بزرگترین تولید کنندگان فلز روی در جهان

کانادا، چین و استرالیا بزرگترین کشورهای صادرکننده روی در جهان و بزرگترین واردکنندگان نیز آمریکا، چین و آلمان می باشند. 

ایران چهارمین تولیدکننده بزرگ ماده معدنی روی در آسیا بعد از چین ، قزاقستان و هند است این صنعت با توجه به توسعه بومی در کشور وابستگی خاصی از لحاظ فناوری به خارج از کشور نداشته و تحقیقات و نوآوریهای لازم در آن همواره در داخل کشور در حال انجام است.

 

جایگزین های فلز روی

آلومینیوم و پلاستیک جایگزین های مناسبی برای ورق گالوانیزه در صنعت اتومبیل سازی هستند؛ و آلیاژ الومینیوم، کادمیم، رنگ و پوشش های پلاستیکی جایگزین پوشش روی در کاربردهای دیگر می باشند. آلومینیوم و آلیاژهای منیزیم رقبای اصلی برای آلیاژهای روی در ریخته گری هستند. امروز بسیاری از عناصر جایگزین های مناسبی برای روی در صنایع شیمیایی، الکترونیکی، و مواد رنگی محسوب می شوند. بنابر اطلاعات فوق انتظار می رود با افزایش جایگزین ها ، میزان مصرف فلز روی کاهش یابد.